De komst van de Wet kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) en de introductie van Bijna Energieneutrale Gebouwen (BENG) zorgen voor een overgang van beloofde naar aantoonbare kwaliteit. De kloof tussen papieren werkelijkheid en feitelijke aantoonbaarheid blijkt groot. Hoe bereik je in een uitvoeringsproces, waarin traditioneel veel wordt geïmproviseerd, het gewenste resultaat? “Dat kun je bereiken door te werken met concepten, waarbinnen alle variabelen al zijn uitgewerkt, afgestemd en getoetst”, zegt directeur en EnergiePrestatie-adviseur Jourdain Martens van Develop Inc.
Tekst: Frank de Groot
Publicatie: Bouwkwaliteit in de praktijk – editie december 2021
Wij ontwikkelen integrale concepten voor duurzame en energiezuinige gebouwen en verzorgen de engineering van projecten die daarmee worden ontwikkeld, ontworpen en gebouwd. Bij ons is het thema energieprestatie daarom een belangrijk aspect. Wij rekenen de effecten van energiezuinige maatregelen door vanaf de vroegste fase van conceptontwikkeling tot aan de feitelijke prestaties in de praktijk”, aldus Jourdain Martens van Develop Inc.
Conceptmatig ontwikkelen en ontwerpen
Gegarandeerde bouwkwaliteit begint al bij het ontwikkel- en ontwerpproces. “Met een onvolledig programma van eisen (PvE) is het haast ondoenlijk om een samenhangend ontwerp te maken. Dat leidt uiteindelijk tot improvisatie op de bouwplaats met bouwfouten en faalkosten tot gevolg. Met BENG en Wkb word je hier hard op afgerekend.” Martens vervolgt: “Ontwikkelaars en woningcorporaties zijn in de ontwikkelfase primair bezig met het ontwikkelen van plannen die aansluiten op de woonbehoefte, het budget en de voorwaarden van de gemeente. Zaken als wijkinrichting, het soort woningen, het aantal slaapkamers en de verkoop- of huurprijs staan daarbij centraal. Ook de energieprestatie zoals BENG, Energieneutraal of NOM krijgt steeds meer aandacht. Maar wat dit betekent voor de indeling, isolatiegraad of de installaties van de woningen vertelt het verhaal er meestal niet bij. Terwijl in deze fase al keuzes worden gemaakt die invloed hebben op de prestaties en opleverkwaliteit van de woningen.”
Met Smart Concept biedt Develop Inc. een systeem dat ontwikkelaars, corporaties en bouwers met ontwikkelopgaven helpt bij hun keuzes en tegelijkertijd de prestaties en budgetten bewaakt: “Het uitgangspunt is een serie basiswoningen met verschillende plattegrondindelingen voor eengezinswoningen, levensloopbestendige woningen, starterswoningen en sinds kort ook appartementen. Hierin zijn de technische randvoorwaarden om een goed presterende woning te krijgen al afgestemd.
Daarbinnen kunnen de woningen naar wens worden gepersonaliseerd. Partijen hebben hiermee keuzevrijheid zonder zich te hoeven bekommeren om de prestaties en technieken. De architect heeft vervolgens een onderlegger om de gevels op te ontwerpen. Om te helpen bij het maken van de technische keuzes zetten we House Energy Optimum (HEO) in. Daarbij hebben we drie basisconfiguraties uitgewerkt: Basic, Advanced en Premium. Dit is het beste te vergelijken met Skoda, Volkswagen en Audi. Ze voldoen allemaal aan de regels, maar verschillen qua budget, luxe en comfort.”



Project ’t Zant in Gorinchem met 64 energieneutrale woningen is ontwikkeld, ontworpen en uitgewerkt op basis van Smart Concept. Het project wordt momenteel gebouwd en in 2022 opgeleverd.
BENG
Wat vindt Martens van de huidige BENG-methodiek? “Op onderdelen zijn ze een zegen. Er wordt meer integraal naar de energieprestatie van gebouwen en naar de afstemming van maatregelen gekeken. Daarnaast moet je de geleverde kwaliteit vastleggen in een dossier. Bouwtekeningen met situatie bij oplevering, leveringsbonnen op adres of bouwnummer, foto’s van de aangebrachte isolatie en inregelstaten van installaties moeten worden getoond. Ook worden er nu eisen gesteld aan de poppetjes die de BENG-berekening maken en afmelden. Ik heb in het verleden de meest vreemde berekeningen gezien: een gebouw met alleen gevels op het noorden en combinaties van installaties die niet kunnen of onlogisch waren. Bijvoorbeeld een woning met een cv-ketel voor ruimteverwarming, een warmtepomp voor warm tapwater en een split-unit voor koeling. Het kwaliteitsniveau van de berekeningen was vaak slecht.”
Over de BENG-eisen is Martens minder positief: “In 2015 leken de BENG-eisen nog behoorlijk strenger te zijn dan de eveneens in 2015 aangescherpte EPC=0,4. Onder druk vanuit markpartijen is er een slap compromis uitgekomen, dat feitelijk niet strenger is dan die EPC=0,4. Je kan zeggen dat we daarmee al zeven jaar stilstaan.”
BENG en Wkb
Onder het nieuwe stelsel van BENG moet de energieprestatie worden aangetoond bij aanvraag van de omgevingsvergunning én bij oplevering. Uit de praktijk klinken verwarrende geluiden over de oplevercontrole van een woning onder het nieuwe stelsel. De situatie is als volgt: woningen waarbij de omgevingsvergunning is aangevraagd vóór 1 januari 2021 moeten voor bepaling van het definitieve energielabel bij oplevering worden doorgerekend op basis van de nieuwe NTA 8800. Omdat tijdens de aanvraag de regels golden voor EPC=0,4 (NEN 7120) hoeven deze woningen bij oplevering niet te voldoen aan de BENG-eisen.
Dit wordt anders bij woningen waarvan de bouwaanvraag ná 1 januari 2021 is gedaan. Die moeten zowel bij aanvraag van de omgevingsvergunning als bij de oplevering voldoen aan de eisen voor BENG 1, 2, 3 en TOjuli. Stel dat bij de oplevering niet aan alle BENG-eisen (inclusief TOjuli) wordt voldaan en de berekening dus wordt afgemeld met één of meer ‘kruisjes’, in plaats van ‘vinkjes’? Dan voldoet die woning dus niet aan het Bouwbesluit. Wat gebeurt er dan, en vooral straks onder de Wkb?
“Ik wil geen paniek zaaien, maar mensen wijzen op de risico’s”, zegt Martens. “We zien dat bouwplannen na de vergunningsverlening nog wijzigingen. Dit komt enerzijds door kopersopties en anderzijds door keuzes voor andere isolatiematerialen en installatietechnieken ten opzichte van de vergunningsstukken. Dat is toegestaan, mits je aantoont dat je ook bij oplevering aan de BENG-eisen voldoet. En daar zit de crux. Want wie bewaakt de consequenties van de doorgevoerde wijzigingen?” Martens waarschuwt voor de mogelijke financiële gevolgen die hierdoor kunnen optreden: “Als je aanpassingen doorvoert, zorg er dan voor dat je dit goed doorrekent. Dit voorkomt dat je vlak voor oplevering pv-panelen moet bijleggen, omdat anders bij oplevering de BENG-eisen niet worden gehaald. Voor vier pv-panelen en een omvormer ben je inclusief montage pakweg 400 tot 500 euro per paneel kwijt. Als je er vlak voor oplevering achter komt dat er twee panelen bij moeten, mag je hier met een beetje pech 1.000 tot 1.500 euro extra voor rekenen. Je moet namelijk extra panelen aanschaffen, je onderconstructie aanpassen en de kans is groot dat je omvormer niet meer past bij het geïnstalleerde opwekvermogen.”

Smart Concept combineert het gemak van keuzevrijheid, optimalisatie van uw investering en de zekerheid van gezonde, comfortabele en energiezuinige woningen.
De Wkb gaat op dit vlak nog een stapje verder dan BENG, aangezien deze ook toeziet op aanvullende private eisen die zijn overeengekomen, zoals Energieneutraal of Nul-op-de-meter. Martens: “Voor de BENG-berekening is het vereist dat de energieadviseur controleert hoeveel pv-panelen er op het dak liggen, of er een kwaliteitsverklaring voor panelen beschikbaar is en of het systeem is aangesloten op de meterkast. Er hoeft vreemd genoeg niet gecontroleerd te worden of het systeem ook werkt. Kijk je naar het private deel van de aannemingsovereenkomst, dan moet je in het kader van de Wkb aantonen dat de overeenkomst is nageleefd. De aannemer heeft daarbij een verhoogde mate van aansprakelijkheid. Als er tijdens of na oplevering blijkt dat pv-panelen kapot zijn, of dat connectoren niet op elkaar zijn aangesloten, dan heb je feitelijk geen NOM-woning geleverd en voldoe je niet aan de overeenkomst.”
Conceptdenken
Smart Concept en HEO. Twee concepten die los van elkaar kunnen worden toegepast, maar gezamenlijk zorgen voor een betere ontwikkel-, ontwerp- en bouwkwaliteit en lagere kosten. Het technische prestatieconcept HEO bevat het geïntegreerde bouw- en installatiesysteem van ATAG Verwarming, Duco Ventilation & Sun Control, Jaga, Ubbink, Kingspan Insulation en Kingspan Unidek. Niet toevallig partijen die zelf ook al hard aan de weg timmeren om Wkb-oplossingen aan de markt aan te bieden. SWK, Woningborg en BouwGarant bieden de mogelijkheid tot het afsluiten van een ‘Energieprestatiegarantie’ op woningen die hiermee zijn gerealiseerd.
Systeemconfiguraties
Er worden drie systeemconfiguraties aangeboden.
1. Er is een Basic-variant, voor een energiezuinige, comfortabele en gezonde woning voor een basisbudget. Er wordt gebruik gemaakt van eenvoudige installaties van hoge kwaliteit voor een concurrerende prijs, lucht/water-warmtepomp voor verwarming en koeling en mechanische ventilatie met natuurlijke toevoer (systeem C).
2. Dan is er Advanced. Dit systeem biedt extra energiezuinigheid en meer comfort door betere isolatie van de thermische schil, 1-zone balansventilatiesysteem (D) met warmteterugwinning, kleinere warmtepomp en afgiftesysteem door lage warmtevraag en er zijn minder pv-panelen nodig voor energieneutraal en NOM.
3. Premium is tot slot nog gezonder, comfortabeler en energiezuiniger door 2-zone balansventilatiesysteem (D) met warmteterugwinning, warmtepompboiler of zonnecollectoren voor efficiënte bereiding van en besparing op warm tapwater, geïntegreerde zonwering voor extra passieve koeling en een eenvoudige stap naar energieneutraal en NOM.
Wkb-proof
“De combinatie HEO Smart Concept gaat uit van een vooraf geëngineerde basis. Dat betekent dat de installatietechniek en de bouwfysische aspecten van de woningen vooraf zijn uitgedacht en doorgerekend om aan de prestatie-eisen te voldoen. Ook zijn alle stappen door PlanGarant getoetst aan de Wkb. Develop Inc. verzorgt de tekeningen, berekeningen en dossierstukken die nodig zijn voor de vergunning, BENG en Wkb.” Groot voordeel van dit systeem is volgens Martens dat kopersopties het proces niet verstoren: “Je weet vooraf wat de invloed is van die uitbouw of dat de NOM-optie wel of niet haalbaar is in combinatie met de dakkapel op het zuiden. Het is net als de opties bij een auto die je koopt: telkens zie je wat er in samenhang wel of niet kan. We moeten echt af van het eindeloos improviseren naar de oplevering toe om risico’s en faalkosten te beheersen. BENG en Wkb dwingen de bouw tot conceptmatig werken!”
